Toine Bakermans: van bankrover tot kunstenaar

Het begon allemaal met het volgen van cursussen, vaak om de tijd te doden. Zo haalde hij zijn sociale hygiëne en een vervolgcursus basisbekwaamheid horeca. Daarmee ontving hij een diploma Cafébedrijf. Ook wist hij een certificaat Restaurantbedrijf te halen. “Het ging van een leien dakje.”, zegt Toine.

Hij kreeg het echter niet erg warm van de horecawereld en besloot enkele keren per week de cursus ‘Kunstzinnige vorming’ te volgen. Hij maakte snelle sprongen en dat viel op. Toine kreeg een unieke kans: een docent beeldende kunst van de Willem de Koning Academie kwam langs om de mogelijkheden voor een opleiding te bespreken. “Ik had helaas het niveau niet, maar nog drie jaar om me voor te bereiden.” En dat deed hij. Ieder half jaar kwam de docent op bezoek om te peilen in hoeverre Toine progressie maakte. In de gevangenis haalde Toine het staatsexamen Maatschappijleer en deed twee 21+-toetsen aan de Hogeschool Rotterdam. “Van de 400 gedetineerden deden er slechts drie examen. Ik was er een van.”

Uiteindelijk werd hij toegelaten en studeerde af met een 7,4. “Het eerste jaar was ik onder paraplu van justitie in een open inrichting. Overdag zat ik op school en ’s avonds in de inrichting. In dat jaar kreeg ik ook een enkelband. Het UWV heeft alles overgenomen, op hun kosten ben ik verdergegaan.”

Symboliek over de gevangenis werd een standaard element in de schilderijen van Toine. Zoals een rechter met een hele dikke bril en peterselie in zijn oren – hij ziet en luistert niet. “Ik schilderde dingen van me af, het was een vorm van verwerking.”

De doeken waar Toine op schilderde kostte best wel wat geld. Om zijn creativiteit te ontwikkelen sloot hij een deal met de organisatie. “Ik zou een schilderij maken voor de inrichting. In ruil daarvoor kreeg ik twee doeken. Een voor mezelf en dus een voor de inrichting.” De gevangenis waar deze deal werd gesloten was de Noordsingel in Rotterdam. Toen deze inrichting sloot, werd een expositie gehouden met al het werk wat er hing. Zo ook van Toine.

“Mooie, plezierige herinneringen komen naar boven als ik naar mijn schilderijen kijk. Steeds als ik het zie roept het wel wat in me op: hoe blij dat mensen waren. Zo maakte ik ooit een werk voor een sportjuffrouw. Ze heette Sjaan en was gek op katten. Ik maakte een schilderij met Griekse zuilen, met daartussen een sluipende kat. ‘De Poes van Sjaan’, zo noemde ik het. Een dubbele lading, waar ik altijd om moet lachen.”

Een onderwerp dat vaak terugkomt in de werken van Toine is tijd. “In de gevangenis draait alles om tijd. Ik ben ook afgestudeerd met het schilderen van gevangenisramen. Op verschillende doeken hetzelfde raam, maar elk met een andere lading.” Zo schilderde Toine het dagelijkse ritme en lichtinval in een lege cel. “Veel mensen staan er niet stil bij dat tijd zo belangrijk is hier.”

"Je kunt ergens naartoe met je museumjaarkaart waar jouw schilderij hangt. Dat zie ik wel als erkenning"

De werken van Toine stonden niet alleen in de expositie van de Noordsingel. Een van zijn raamwerken hing een half jaar in een religieus museum in Uden. “De kerk helpt graag mensen uit de gevangenis, er moest kunst uit komen. Ik werd door hen benaderd en iemand uit de organisatie kwam langs. We hebben besloten het schilderij ‘Licht van Christus’ te noemen, maar ik ben verder helemaal niet religieus hoor.”

Ook hingen twee van zijn werken anderhalf jaar gelden in een tentoonstelling in Utrecht. “Je kunt ergens naartoe met je museumjaarkaart waar jouw schilderij hangt. Dat zie ik wel als erkenning. Ik heb in twee musea gehangen, en ben er beide voor gevraagd!”

Na de opleiding schreef Toine zich in bij de Kamer van Koophandel en mocht een stukje schrijven in Goede Zaken, het huisblad. Hij kreeg reactie van Stichting Kunst voor Rotterdammers en mocht een project doen ik een jeugdgevangenis. Een sneeuwbaleffect met allerlei projecten volgde. In een van deze klussen is hij blijven hangen, waar Toine nu al negen jaar werkt en zijn brood mee verdient.

En dat doet hij bij Stichting De Nieuwe Kans , als docent Beeldende Kunst en Vormgeving én als trajectbegeleider. Een verandertraject met als doel om deelnemers een stabiele plek in de samenleving te laten veroveren. (Probleem)jongeren tussen de 18 en 27 jaar kunnen hier terecht.

“92,8 procent van de jongeren die hier komen zijn met politie en justitie in aanraking gekomen. Een groot gedeelte staat met de voeten in grijs gebied: ze doen dingen die niet mogen. Op het moment dat ze een eigen inkomen hebben, zien ze dat het ook op een andere manier kan. Dan hebben we een omslagpunt bereikt. Je moet ze leren vertrouwen in zichzelf.”

Van motivatie bij de jongeren is in het begin vrijwel nooit sprake. Het is aan Toine om daarmee aan de slag te gaan. “Iedere deelnemer is opnieuw een uitdaging.” Maar dat is geen makkelijke taak. Zo gaat een deel van de jongeren alsnog terug het criminele circuit in of wacht hen iets veel ergers. Een van de deelnemers die onder hoede van Toine zat, is in december doodgeschoten.

“Vier jaar daarvoor kwam hij voor het eerst in beeld. Er zat toen een kogel vast in zijn rug, die er later is uitgehaald. Hij wist dat er nog geen einde aan was. We begeleidden hem vanaf een afstand, want als hij hier op vaste tijden was, was dat een te makkelijk slachtoffer.”

"Ik geloof niet in God, zeg ik dan, maar ik geloof wel dat als ik een scheet laat, ze die op het hoofdbureau kunnen ruiken” 

De verhalen over zijn ervaring met het beroven van banken heeft Toine nu al honderden keren verteld, zo ook bij Pauw (zie fragment onder) . “Dat willen ze altijd weten, ze vinden het cool. Ik leg dan natuurlijk uit dat dit vroeger veel makkelijker was dan nu. Ik geloof niet in God, zeg ik dan, maar ik geloof wel dat als ik een scheet laat, ze die op het hoofdbureau kunnen ruiken.” Toine vertelt over het omslagpunt dat hij heeft gemaakt, daardoor wordt hij als rolmodel gezien.

“Ik hoor en zie dezelfde fouten die ik gemaakt heb. Woensdag zei advocaat Jan Vlug bij Pauw : ‘Als je ouder wordt komen de dingen wat harder binnen.’ Dat heb ik ook. Gadverdamme, zo hersenloos ben ik vroeger ook geweest. Ik ben anders gaan denken; over het leven en hoe ik dit moet inrichten.”